تدبیر اندامها (حفظ صحت اعضاء)
در طب سنتی ایران علاوه بر دستورهای کلی که برای سلامت جسم و روان وجود دارد، برای حفظ و افزایش سطح سلامتی اعضای مهم بدن نیز دستورهای خاصی داده شده است که بهطور مختصر به برخی از آنها اشاره میکنیم.
حفظ سلامت مغز
لازم است از مصرف زیاد غذاهای بخارزا (مثل سیر، پیاز خام، تره، شاهی) پرهیز شود.
از افراط در تفکر و اندیشهی مداوم دربارهی مطالب دقیق و حسّاس دوری شود.
بوییدن بوهای بد به مغز آسیب میرساندو برعکس بوییدن بوهای خوش و متناسب با مزاج شخص (بنفشه، نیلوفر و صندل برای گرم مزاجان و مشک، عود و نرگس برای سرد مزاجان) سبب تقویت مغز میشود، لذا در مواجهه و انتخاب بوها باید دقت کرد.
از زیاده روی در خواب، بیداری و نزدیکی جنسی پرهیز شود.
از پرخوری و مصرف چیزهای بسیار ترش اجتناب شود.
برای حفظ سلامتی مغز میتوان در صورت صلاحدید پزشک، از داروهای مقوی دِماغ مثل شربت ابریشم و اطرفیل گشنیزی (هفتهای یکبار)، آملهی پرورده و یا هلیلهی پروزده با تخم گشنیز بو داده استفاده نمود که بسیار مؤثر است.
حفظ سلامت چشم
از پرخوری و مداومت در مصرف غذاهای غلیظ و بخارانگیز مثل هریسه (حلیم)، عدس، کلّه و پاچه، پیاز، سیر، تره، بادنجان و باقالی پرهیز شود.
بسیاری خواب و بیداری و کثرت جماع به چشم آسیب میرسانند.
از حرکت در دود و غبار پرهیز شود.
افراط در مطالعهی خطهای ریز و نگاه کردن به اشیاء براق، روشنیها و سفیدیها مخصوصاً نگاه کردن به اشیاء برّاق که آفتاب بر آنها تابیده باشد برای چشم مضر است.
لازم است برای حفظ صحت چشم از خوابیدن به پشت پرهیز شود.
حفظ سلامت گوش
به کار بستن آنچه در مورد سلامت چشم گفته شد ضروری است.
از داخل کردن اشیای خارجی به گوش (مثل گوش پاک کن و آب) باید پرهیز کرد.
از صداهای ترسناک و خیلی بلند مثل گوش دادن به موسیقی با صدای بلند باید اجتناب کرد.
در صورت صلاحدید پزشک، چکاندن روغن بادامِِ تلخِ نیمگرم در گوش هفتهای یک بار مفید است.
حفظ سلامت دندان
از دیدگاه طب سنتی، یکی از دلایل خرابی و بدرنگی دندانها ، مشکلات گوارشی است.پس برای سلامت و سفیدی دندانها لازم است به اصلاح دستگاه گوارش و وضعیت هضم در معده پرداخت.
قی مکرر برای دندانها مضر است مخصوصاً اگر آنچه با قِی دفع میشود ترش باشد.
جویدن چیزهایی که جویدن آنها دشوار باشد برای دندانها مضر است مخصوصاً اگر شیرین باشند مثل آب نبات و انجیر خشک.
لازم است از چیزهای کند کننده دندان (مثل ترشیها و میوههای خام ترش) و همچنین از خوراکیها یا نوشیدنیهای بسیار گرم یا بسیار سرد به دنبال هم پرهیز شود.
استفاده از مسواک به اعتدال لازم است و در به کار بردن مسواک نیز نباید افراط کرد؛ زیرا موجب تحلیل بافت دندان و لثه میشود. بهترین مسواکِ گیاهی مسواکی است که با وجود تلخی، قبضی نیز داشته باشد مثل چوب اراک و چوب درخت زیتون که به سبب قوّت قابضه، دندان و لثه را تقویت میکنند و به تلخیاش، فضلات را به تحلیل میبرند.
مداومت به خلال بعد از غذا به جهت دفع ریزههای غذا از خلل و فرج دندانها به سلامتی آنها کمک میکند.
مالیدن نمک با عسل به دندانها آنها را تقویت میکند.
بهتر است در وقت خواب دندانها را چرب کرد؛ برای این عمل بهتر است از روغن گل سرخ در گرم مزاجان و از روغن ناردین در سرد مزاجان استفاده شود.
شستن دندان با ترکیبی از زاج سوخته، جو سوخته، زغال بید و کف دریا برای سفید کردن و تقویت لثه بینظیر است.
حفظ سلامت قلب
قلب شریفترین عضو بدن، رئیس مطلق، منبع حیات و معدن روح حیوانی است و پایداری بدن وابسته به صحت قلب است، پس بر کسانی که برای حفظ سلامت کوشش میکنند واجب است که در محافظت از قلب کوشش کنند.
همّ و غم بزرگترین دشمن قلب است و برای حفظ صحت آن باید از همّ، غم و امور ناخوشایند و دلآزار دوری کرد و شادی معتدل را شیوه خود ساخت.
لازم است از همصحبتی با مردم نادان و پست و همنشینی با کسانی که از دیدن آنها اکراه دارند دوری شود.
استفاده از غذاهایی که مولّد خون لطیف باشند مثل گوشت گوسفند یک ساله، کبک، درّاج، تیهو، جوجه خروس و زردهی تخم مرغ نیمبرشت (عسلی) برای سلامت قلب مفید است.
از مداومت به غذاهای غلیظ مثل گوشت گاو و بز و سایر حیوانات برّی دوری کنند.
استشمام بوهای خوش _ متناسب با مزاج _ مقوی قلب و نشاطآور است.
حفظ سلامت معده
اموری مانند تُخَمه ، رویهمخوری غذاهای مختلف، پرخوری، خوردن چیزهای چرب و لزج، قِیِ متواتر، گرسنگی مفرط و خوردن آب در میان غذا به معده آسیب میزنند و باید از چنین اموری دوری کرد.
قی ملایم در صورت آمادگی و سازگاری بدن با شرایط قی و با دستور پزشک، در هر ماه دو مرتبه برای پاکسازی معده از فضولات لازم، و حافظ صحت معده و بدن است.
مصرف غذاها و کبابهای مقوی مثل کباب کبک، تیهو، بچه خروس و طعامهایی که از گوشتهای مذکور با دیگافزارهای (ادویه) گرم مثل زیره، دارچین و هل به عمل آورده باشند _ متناسب باحال و موافق مزاج _ موجب تقویت معده و هاضمه میگردد.
بر حافظ صحت لازم است از شربتهای مقوی معده (مثل سکنجبین، شربت لیمو، ترنج، غوره، انار، زرشک) و از معجونهای مقوی و برطرفکننده رطوبات مانند زنجبیل پرورده استفاده کند.
حفظ سلامت کبد
خوراکهای معطر سرد، مقوی کبداند، خواه این عطر از طعام و خواه از میوه باشد.
نانی که خمیرش خوب رسیده و نمکش معتدل باشد برای کبد مفید است.
گوشتهای سریع الهضم، متناسب با حال و مزاج، که همراه دیگافزارهای گرم پخته شده باشند مفید است.
مویز، انجیر و فندق برای کبد مفیداند.
پیاپی خوردن غذاهای گوناگون بر روی هم و عدم رعایت ترتیب غذا به کبد آسیب میزند.
نوشیدن آب سرد هنگام ناشتا، پس از حمام گرم، جماع و ورزش می تواند منجر به استسقا شود.
مداومت بر غذاهای غلیظ مثل گوشت گاو و نان روغنی که در گرفتن سبوس آن مبالغه کرده باشند و نان فطیر و غذاهای لزج مثل پاچه و امثال آن _ که مولّد سدّهاند_ برای کبد مضر هستند.
منبع: مروری بر کلیات طب سنتی ایران
